مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه ی سوم سیرمطالعاتی
تفسیر و علوم قرآنی

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن                                          منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت تاریخ جلسه: 94/10/29   تعداد اعضاء: 14نفر                          استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی محدوده بحث: ازص 44 ” اولین آیه و سوره ” تا ص 65 سر” آیات استثنایی”

 چکیده بحث

1. تفاوت آغاز نزول وحی با نزول قرآن:
آغاز نزول وحی بسان کلنگ زدن برای شروع یک پروژه و آغاز نزول قرآن مثل افتتاح پروژه است.
نزول وحی با مبعوث شدن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در 27 رجب آغاز شد. در حالی که آغاز نزول قرآن سه سال بعد- دوره فترت- است.
نزول وحی با نزول ایات ابتدایی سوره علق و نزول قرآن با نزول سوره مدّثر آغاز شده است.

2. تعدد نزول سوره ها
برخی سوره ها دو سه بار نازل شده مثل سوره حمد که دو بار نازل شده بار اول به عنوان متنی برای اقامه نماز و بار دوم به عنوان قرآن؛ از این روی سبع المثانی نامیده شد.

3. ترتیب نزول سور قرآن
ترتیب نزول قرآن براساس روایات چینش شده است. روش دیگر غیر روایی، منتسب به آقای مهندس مهدی بازرگان و شاگردان و پسرشان آقای عبدالعلی بازرگان در کتاب سیر تحول قرآن هست. در این روش سعی کردند با مدل ریاضی به ترتیب چینش قرآن پی ببرند. نتیجه کار ایشان با چینش روایی 95درصد همخوانی دارد.
قرآن دو بار از طریق فرشته وحی به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم باز خوانی شد.
بنای قرآن بر آن بوده سوره کامل نازل شود طوری که با نزول ” بسم الله الرحمن الرحیم” جدید مسلمانان می دانستند سوره جدیدی نازل می شود. فقط به صورت استثنایی موارد بسیار محدودی آیاتی چند از متن سوره جدا نازل شد.

4. فواید علم به مکی و مدنی بودن سور قرآن:
اگر سوره ها تاریخ گزاری شود تاریخ تشریع قوانین مشخص می شود تا مردم نتوانند قوانینی اضافه کنند. به عنوان مثل بعد از هجرت به مدینه، خانواده عصمت وطهارت حضرت علی علیه السلام شکل گرفت و این سوره در شأن این خانواده نازل شد؛ در حالی که اگر کسی ادعا کند این سوره در مکه نازل شده است از آنجایی حضرت علی علیه السلام قبل از هجرت تشکیل خانواده نداده بودند در آن صورت برای این سوره، باید شأن نزول دیگری جست. بدین ترتیب قسمت اعظمی از معارف قرآن تحریف می شد.
حال این سوال مطرح است که چرا تاریخ نزول قرآن به صورت سه سال سه سال، 5 سال 5 سل دسته بندی نشده است؟ چرا ملاکات دیگری در نظر گرفته نشده و ملاک مکی و مدنی بودن اهمیت خاصی یافته است؟ چرا مبنای تاریخ را هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم و مسلمانان مکه قرار داده اند، ولی تاریخ ولادت یا تاریخ بعث ایشان مبنای تاریخ قرار نگرفته است؟ در پاسخ چنین بیان می شود که هجرت خیلی مهم و زمان بندی بر اساس آن خیلی شفاف بوده است ولی در تاریخ ولادت- 12 یا 17 ربیع الدول سال عام الفیل- یا بعث پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم – 27 رجب یا ماه مبارک رمضان- اختلاف نظر است.
شاخصه های مکی و مدنی بودن سوره های قرآن متفاوت بوده و غالبا تاریخ هجرت تعیین کننده سور مکی یا مدنی بوده است. از بهترین شاخص می توان به دسته بندی موضوعی اشاره کرد. به عنوان مثال می توان موضوع نفاق اشاره کرد. نفاق جمعی یعنی همان نفاق سیاسی در منازعات اجتماعی، در دوره قبل از هجرت در مکه وجود نداشت ولی بعد از هجرت نفاق اجتماعی پدیدار شد.

5. شیوه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در آموزش قرآن:
برای مسلمان زاده ها: شروع آموزش از آخر قرآن تا سوره محمد(ص)، ادامه آموزش از اول قرآن تا سوره محمد(ص)
برای نو مسلمانان: آموزش به ترتیب نزول(رک: مقاله آقای لسانی فشارکی)

6. اثبات ترتیب داشتن قرآن:
خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در دوران حیات مبارک خویش ختم قرآن می کردند، پس ترتیبی بوده که ختم می کردند.
خلیفه دوم که نماز تراویح را به جماعت اقامه می کرد در هر نمازی یکی از رکوعات قرآنی را قرائت می کرد تا قرآن ختم می شد. پس ترتیبی بوده که ایشان از رکوعات قرائت می کرد.

7. نزول فعالانه قرآن:

اینکه می گویند قرآن متأثر از ساکنان مکه خشن نازل می شد ولی متأثر از ساکنان مدینه نرمتر و ملایم تر و منطقی تر نازل می شد نظر صحیحی نیست زیرا قرآن در نزول خود منفعل نبود بلکه فعالانه نازل می شد. مردم قرآن را تغییر نمی دادند این قرآن بود که مردم را تغییر می داد.

دستاورد جلسه:

پیشنهاد: نقد کتاب سیر تحول قرآن آقای مهندس بازرگان (کشف نزول قرآن به روش غیر روایی با مدل ریاضی)

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو